Dojrzałość szkolna:
Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki, podjęcia nowych zadań, jak
i zdolność przystosowania się do nieznanego środowiska.
Na dojrzałość szkolną składa się kilka obszarów:
- Dojrzałość poznawcza,
- Samodzielność,
- Sprawność dłoni (motoryka mała),
- Sprawność fizyczna (motoryka duża),
- Rozwój społeczny,
- Rozwój emocjonalny.
Aby dziecko było gotowe na podjęcie nauki w klasie I każda z opisanych wyżej sfer powinna być mniej więcej równomiernie rozwinięta. Jeśli rozwój społeczny, emocjonalny, fizyczny i psychiczny dziecka postępuje w podobnym tempie, rokuje dobrze. Ale jeśli są dysproporcje np. dziecko jest wybitne w sferze poznawczej ale słabe w sferze emocjonalnej, możemy się spodziewać trudności w karierze szkolnej. Pamiętajmy jednak, że każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie, więc różnice między Państwa dzieckiem a dzieckiem np. Państwa znajomych nie muszą być powodem do niepokoju. Dlatego też chciałybyśmy Państwu
przedstawić propozycje zadań, które pomogą sprawdzić Wam na jakim etapie rozwoju jest Wasze dziecko i czy ze spokojem można posłać je do szkoły.
- Dojrzałość poznawcza
Funkcje poznawcze, tj. pamięć, uwaga, myślenie, spostrzeganie, mowa powinny być rozwinięte
na poziomie, który umożliwia osiąganie dobrych wyników w nauce. Ważne jest aby dziecko
w pierwszych latach nauki miało możliwość osiągania licznych sukcesów. Takie doświadczenia będą budowały pozytywne skojarzenia z nauką i podtrzymywały wysoką motywację do pracy
i pokonywania ewentualnych trudności w przyszłości.
Co należy sprawdzić?
- Dopasowywaniem przedmiotów do kategorii
Upewnij się, że Twoje dziecko zna słowo „kategoria”, wyjaśnijcie mu, że to zbiór rzeczy, które coś łączy, są do siebie pod jakimś względem podobne np. skarpetki, sweter, spodnie to kategoria ubrania, a krzesło, szafa, stół to kategoria meble.
Pokaż dziecku kolejne serie obrazków i poproś aby wskazało ten, który nie pasuje do pozostałych, jest inny.
Już dziecko sześcioletnie powinno bez trudu tworzyć kategorie i dopasowywać do nich elementy, mówiąc, że dany przedmiot pasuje lub nie. Taka umiejętność pozwala lepiej organizować wiedzę.
- Wymienianie elementów należących do tej samej kategorii
Podczas spaceru pobaw się z dzieckiem w wymienianki. Zaproponuj: „wymień jak najwięcej kolorów”. Potem postąp podobnie z innymi kategoriami jak np. rośliny, pojazdy.
Dziecko sześcioletnie/siedmioletnie potrafi wymienić około 10 elementów w każdej kategorii.
- Zapamiętywanie krótkich wierszyków i piosenek
Naucz się z dzieckiem krótkiego wierszyka lub piosenki – w tym wieku dziecko powinno
z łatwością uczyć się krótkich rymowanych piosenek i wierszyków.
- Opisywanie obrazków
Podczas wspólnego czytania pobaw się z dzieckiem w opisywanie obrazka – dziecko w tym wieku powinno umieć już budować krótkie zdania opisujące, co widzi na obrazku. Powinno nie tylko wymienić pojedyncze elementy obrazka, ale opisywać również sytuacje i wskazywać na zależności między opisywanymi obiektami (pomiędzy, za, przed, koło). Potrafić również określić kierunki
na kartce, np. prawy dolny róg, lewy górny róg itp.
- Następstwo pór roku, miesięcy i dni
Pobaw się z dzieckiem w zgaduj zgadulę, np. „Co przychodzi po zimie?”, „Dzisiaj jest piątek, jaki dzień będzie jutro?”.
Już sześciolatek powinien się orientować w zmianach pór roku, rozumieć następstwo dni i miesięcy.
- Znajomość najbliższego otoczenia
Sześciolatek/siedmiolatek powinien wiedzieć gdzie mieszka, gdzie pracują jego rodzice oraz mieć podstawowe wiadomości na temat kraju, w którym żyje, m. in. Jaka jest stolica, flaga, godło.
- Licznie elementów w zbiorze, porównywanie zbiorów
Narysuj dziecku 10 kwadratów lub uśmiechniętych buziek i poproś aby pokolorowało 4 z nich
na zielono a 5 na czerwono. Następnie zapytaj których kwadratów/buziek jest więcej: czerwonych czy zielonych?
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie I powinno sprawnie liczyć 10-elmentowe zbiory
i dokonywać oceny, gdzie jest więcej, a gdzie mniej elementów.
- Szukanie obrazka, który jest inny od pozostałych
Pokaż dziecku serię obrazków i poproś, aby wskazało obrazek, który jest inny od pozostałych.
Dziecko w tym wieku powinno z łatwością wskazywać, który obrazek różni się od innych, a który jest taki sam jak we wzorze. Ta umiejętność będzie mu potrzebna w procesie nauki czytania
i pisania, aby sprawnie rozróżniać litery o podobnym kształcie, np. p-b; m-n.
- Angażowanie się w czynność
Dziecko powinno potrafić zaangażować się w wykonywanie jednej czynności przez blisko 15 minut (z wyłączeniem gry na komputerze i oglądania telewizji) – układanie puzzli, kolorowanie, rysowanie na dowolny temat.
- Wymowę
Naucz dziecko wierszyka. Wsłuchaj się jak go recytuje, zaznacz głoski, które wypowiada niewyraźnie, nie wypowiada wcale, zniekształca albo wypowiada zamiast nich inne.
Przykład wierszyka:
Idzie rak, idzie rak
czasem naprzód, czasem wspak.
Idzie rak nieborak
jak uszczypnie, będzie znak.
- Układanie obrazka z części
Pokaż dziecku obrazek i poproś, aby wskazało, które z rozsypanych pod spodem elementów
są potrzebne, aby ułożyć taki sam obrazek.
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie I powinno sprawnie dokonywać analizy i syntezy wzrokowej, ta umiejętność będzie mu potrzeba podczas nauki czytania i pisania.
- Samodzielność
Wykonywanie podstawowych czynności
Dziecko powinno:
- Korzystać z toalety,
- Ubierać się,
- Jeść samodzielnie,
- Myć się z niewielką pomocą dorosłego.
- Sprawność dłoni (tzw. motoryka mała)
Sprawność dłoni i palców jest potrzebna dziecku do opanowania umiejętności pisania.
Co należy sprawdzić?
- Umiejętność zapinania małych guzików, zamków błyskawicznych
Warto też poćwiczyć z dzieckiem wiązanie sznurówek.
- Wykonywanie prac plastycznych, logicznych
- Kolorowanie – dziecko siedmioletnie/sześcioletnie powinno wypełniać obrazki, nie wychodząc poza kontur, dopuszczalne są niewielkie niedociągnięcia,
- Rysowanie po śladzie – już sześciolatek umie połączyć linie przerywane,
- Wycinanie – dziecko w klasie I powinno posługiwać się już nożyczkami i wycinać proste wzory, np. pofalowaną linie, kwadrat, trójkąt,
- Zabawy z ciastoliną lub plasteliną – dziecko w tym wieku powinno zrobić kulkę, węża, placek, proste ludziki lub stworki,
- Wydzieranie – dziecko powinno sobie poradzić z wydzieraniem z papieru
i przyklejaniem poszczególnych elementów na kartkę, - Odwzorowywanie figur geometrycznych – już sześciolatek powinien potrafić odwzorować prosty wzór z podstawowych figur geometrycznych, np. domek
z kwadratu, prostokąta i trójkąta, - Budowanie prostych konstrukcji – siedmiolatek/sześciolatek powinien umieć zbudować z drewnianych klocków wierzę, most, bramę.
- Dojrzałość fizyczna
Dziecko w I klasie musi mieć energię, aby spędzić w szkolnej ławce kilka godzin dziennie, do tego bierze udział w zajęciach ruchowych, biega z rówieśnikami po korytarzu, dźwiga ciężki plecak
z książkami.
Obserwuj swoje dziecko na placu zabaw, czy chętnie wspina się po drabinkach? Czy biega, gra
w berka?
Co należy sprawdzić?
- Skakanie na jednej nodze
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie I powinno już sprawnie skakać na jednej nodze.
- Równowagę
Pobaw się z dzieckiem w cyrkowca, który chodzi po linie – w tym wieku dzieci powinny przejść przynajmniej kilka kroków, nie spadając, np. z krawężnika.
- Rzucanie do celu, planowanie ruchu
Pobaw się z dzieckiem w gry, które znasz ze swojego dzieciństwa, np. w klasy – dzięki temu sprawdzisz, jak dziecko skacze i radzi sobie z precyzyjnym rzucaniem, w gumę – dzięki temu sprawdzisz jak sobie radzi z przeskakiwaniem, planowaniem ruchów, układami ruchowymi.
- Wchodzenie i schodzenie po schodach
Dziecko powinno sprawnie wchodzić i schodzić po schodach, naprzemiennie stawiając prawą i lewą stopę.
- Rozwój społeczny i emocjonalny
Dziecko musi osiągnąć odpowiednią dojrzałość układu nerwowego, który zapewnia umiejętność panowania nad sobą, dostateczną motywację do nauki, wrażliwość na uwagi nauczyciela
i obowiązkowość. W szóstym/siódmym roku życia obserwuje się znaczne obniżenie pobudliwości
i zmienności uczuciowej. Dziecko uczy się panowania nad swoimi emocjami. Staję się bardziej stabilne emocjonalnie i odporne na sytuacje zewnętrzne.
Co należy sprawdzić?
- Radzenie sobie z porażkami
Już sześciolatek powinien przyjmować niepowodzenia ze spokojem. Oczywiście może być smutny, niezadowolony, jednak nie powinno to znacząco wpływać na jego aktywność.
- Uspokajanie się po płaczu
Dziecko sześcioletnie/siedmioletnie powinno umieć uspokoić się w ciągu kilku minut, jeśli go przytulimy i pogłaszczemy po głowie ale też powinno również umieć samo opanować łzy, nawet gdy rodzica nie ma w pobliżu.
- Podejmowanie kolejnych prób po odniesieniu porażki
Jeśli Twoje dziecko napotka trudności w rozwiązaniu zagadki, ułożeniu puzzli, pokolorowaniu rysunku, postaraj się życzliwie zachęcić je do wysiłku, mówiąc: „Spróbuj jeszcze raz, może tym razem się uda”. Sprawdź czy to zadziała. Zachęcony po porażce dziecko powinno ponownie wykonać zadanie. Pamiętaj, że w szkole taka sytuacja może zdarzać mu się często.
- Rezygnowanie ze swoich pomysłów i podporządkowanie się pomysłom innych
Sprawdź czy dziecko bardzo upiera się przy swoich racjach. W szkole często będzie musiało ustąpić grupie.
- Realizowanie polecenia kierowanego do większej grupy ludzi, np. „Wychodzimy”, „Siadamy do stołu”
Sprawdź czy musisz powtarzać polecenia bezpośrednio do dziecka.
- Reagowanie na nowości, uczestnictwo w zabawach grupowych
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie I powinno być ciekawe innych dzieci i samodzielnie próbować nawiązywać z nimi zabawę.
- Posługiwanie się podstawowymi zwrotami grzecznościowymi
Sprawdź czy Twoje dziecko mówi: „Proszę”, „Dziękuję”, „Dzień dobry”, „Do widzenia”. Można dziecko o to zapytać, np.: „Co powinieneś powiedzieć, gdy spotkasz znaną Ci osobę?”, „Co powinieneś powiedzieć, gdy kogoś niechcący popchniesz?”, „Co powinieneś powiedzieć, gdy dostaniesz prezent?”.
Dziecko rozpoczynające naukę w klasie I powinno wykonać wszystkie zadania z wyżej wymienionego testu.
Przypominam jednak jeszcze raz, że każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie.
Test nie zastąpi pełnej, profesjonalnej diagnozy wykonanej przez psychologa czy pedagoga jednak może być dla rodziców wskazówką jak wspierać swoje dziecko w konkretnej sferze.
Bibliografia:
- Wilgocka – Okoń, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2003 r.,
- Wiatrowska, H. Dmochowska, Dziecko u progu szkoły. Dojrzałość szkolna dzieci a ich gotowość do nauki, Oficyna Wydawnicza Impuls, Białystok 2013 r.
- Kusiak, B. Bednarczuk, Oblicza gotowości szkolnej, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2015 r.
- Janiszewska, Ocena dojrzałości szkolnej, Wydawnictwo Seventh Sea, Warszawa 2012 r.
Opracowała: Paulina Anna Jakubowska